Harran, Türkiye‘nin Şanlıurfa ilinin bir ilçesidir. Suriye sınırına yakın olan bir ilçedir. Şanlıurfa’ya 44 kilometre uzaktadır.
Harran adının ilk geçtiği buluntular MÖ 2250 yıllarına ait Ebla‘da bulunan çivi yazılı tabletlerdir. Bu tabletlerde şehir “Ha-ra-an” olarak adlandırılmaktadır.
Bazı kaynaklar ise bu sözcüğün “kesişen yollar” veya “şiddetli sıcak” anlamına geldiğini öne sürmektedir.
Harran, Kuran’ı Kerim‘de adı geçen Nuh‘un kavmi olarak kabul edilen ve Sabii’lerin ana vatanı olarak kabul edilir.
Tevrat”ta da “Haran” olarak geçen yerin burası olduğu söylenir. İslâm tarihçileri kentin kuruluşunu Nuh Peygamber”in torunlarından Kaynan”a veya İbrahim Peygamber”in kardeşi “Aran”a (Haran) bağlarlar. XIII. yüzyıl tarihçilerinden İbn-i Şeddat, Hz. İbrahim”in Filistine gitmeden önce bu şehirde oturduğunu, bu nedenle Harran”a Hz. İbrahim”in şehri de denildiğini, Harran”da İbrahim Peygamber”in evinin, adını taşıyan bir mescidin, O”nun otururken yaslandığı bir taşın var olduğunu yazmaktadır.
İbni Teymiyye gibi ve Battani gibi alim ve bilim adamının yetiştiği Harran’da Haçlı Seferleri sırasında büyük zararlar görmüş ancak Zengiler ve Eyyubi dönemlerinde eski günlerine tekrar kavuşmuştur. Selçuklu Türkleri ve Osmanlılar tarafından yönetilmiştir.
Bugün Harran’da yerleşik olan Arap aşiretleri Osmanlının 18. yüzyıldaburaya getirip yerleştirdiği bedevi aşiretlerine dayanmaktadır.
Buğün Harran’da sözlü Arap geleneği ve kültürü hala etkisini göstermekte, koni şeklindeki 3.000 yıllık Mezopotamya evleri kültürü ise modern tarzda evlere karşı yok olma ile karşı karşıyadır.
DÜNYANIN İLK ÜNİVERSİTESİ
Harran, Kuzey Mezopotamya’nin kadim yerleşim yerlerinden birisidir. Dünyanın ilk bilim merkezlerinden (Atina, Mardin, Şanlıurfa gibi) biridir. Dünyanın ilk üniversitesi buradadır. Şanlıurfa’daki Harran Üniversitesi‘de adını bu ilçeden almıştır.
Tarihi Harran Üniversitesi’nin kuruluşu hakkında yeterli kaynak bulunmamaktadır. Ancak, Assur ve Babil dönemlerinden (M.Ö. II. bin) İslâmi döneme kadar (M.S. VII. yy) devam eden ve gezegenleri temsil eden gelişmiş bir Tanrılar Kültü’nün Harran’da yaşamış olması, M.Ö. II. binde buradan astronomi biliminin ileri bir düzeyde olduğunu göstermekte ve bu bilimin ancak bir okulda sistematik bir şekilde öğretilmiş olabileceğini akla getirmektedir. Bu görüşe dayanarak, Harran Üniversitesinin temellerinin Assur ve Babil dönemlerinde atıldığını söylemek mümkündür.
GELENEKSEL HARRAN EVLERİ
Harranın en çok ilgi çeken yanı bindirme tekniğinde yapılmış koni biçimindeki kubbeli evleridir. Kubbeli evlerinin tarihinin damlı evler kadar eski olduğu bilinmektedir. Musul, Tiflis ve Kıbrısta yapılan kazılarda rastlanılan kubbeli ev bulguları M.Ö. VI. bine tarihlenmektedir.
Harran kubbeli evlerin yüksekliği içerden en çok 5 metreye varan kubbeler, 30-40 tuğla dizisi ile örülmüştür. İkili, üçlü ve altılıya kadar varan kubbe gruplar içerden kemerlerle birbirlerine bağlanarak genişçe mekanlar elde edilmiştir. Kubbeler örülürken yanlara belli aralıklarla tuğla çıkıntılar yerleştirilmiş ve kubbenin tepesi açık bırakılmıştır. Tuğla çıkıntılar kubbenin tamiri ve gerektiğinde yağışlı-soğuk havalarda tepedeki deliğin kısmen veya tamamen kapatılabilmesi için tırmanmaya yaramaktadır. Kubbenin tepesindeki açıklık, içerdeki dumanın dışarı çıkmasını sağlayan baca ve ışıklık fonksiyonu görmektedir. Örgüleri düzensiz bir şekilde balçık harçla bağlanan kubbe ve duvarlar içerden dışardan yine bu harçla sıvanmıştır.
Koni şeklindeki kubbeli geleneksel Harran Evleri bölge iklimine uyumlu, yazın serin, kışın sıcaktır.
HARRAN OVASI
Harran Ovası, Şanlıurfa şehrinin güneydoğusundan başlayıp Suriye sınırına kadar uzanan bir bölgedir. Yüzölçümü yaklaşık 852.000 dekar olan Harran Ovası Türkiye’de toprağı en fazla verimli olan ovalardan biridir.
Harran Ovası, Altın Başak ovası olarak da bilinir. Çok az yağış alan Harran Ovası’nın birçok kesiminde kuru tarım yapılmaktaydı. Güneydoğu Anadolu Projesi’nin (GAP) Aşağı Fırat Projesi kapsamında bir alt proje olan Şanlıurfa-Harran Ovası Sulama Projesinin tamamlanmasıyla bugün Harran Ovası’nda çok çeşitli tarım ürünleri yetiştirilmekte, yetişen bu ürünlerin bir çoğu yurt dışına ihraç edilmektedir.